नागपूर. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी ‘राष्ट्र’ आणि ‘राष्ट्र’ या संकल्पनांमधील मूलभूत फरक अधोरेखित करताना सांगितले की, भारतीय देशभक्ती ही प्राचीन, अंतरंग आणि एकात्मतेवर आधारित आहे, तर पाश्चात्य देशांची ‘राष्ट्र’ ही संकल्पना संघर्ष, वर्चस्व आणि संघर्षाच्या इतिहासातून निर्माण झाली आहे.
शनिवारी नागपूरच्या रेशीमबाग येथे आयोजित राष्ट्रीय ग्रंथ महोत्सवात सरसंघचालक भागवत म्हणाले की, संघाच्या स्वयंसेवकांना समाजात ‘राष्ट्रवादी’ म्हटले जाते. त्यावर उत्तर देताना भागवत म्हणाले, “विवाद निर्माण करणारे आम्ही नाही. संघर्ष हा भारताचा स्वभाव नाही. आमची परंपरा परस्पर सहकार्य, मैत्री आणि सामूहिक प्रवासाची आहे. ते म्हणाले, “भारताचे ‘राष्ट्र’ सत्ता, सीमा किंवा राजकीय रचनेवर आधारित नाही. ती मूल्ये, परोपकार, विविधतेतील एकता आणि मानवतेच्या भावनेतून जन्माला आली आहे. ब्रिटिशांनी ‘राष्ट्र’ ही संकल्पना आपल्यावर लादली; पण ‘राष्ट्र’ म्हणजे केवळ राष्ट्रवाद नव्हे, तर ‘राष्ट्रवाद’.
भागवत यांनी स्पष्ट केले की पाश्चात्य राष्ट्रवादाच्या आक्रमकतेमुळे दोन महान युद्धे झाली, तर भारतीय राष्ट्रवाद अहंकारावर आधारित नसून “वसुधैव कुटुंबकम” आणि “परोपकार” च्या चेतनेवर आधारित आहे. धर्म, भाषा, पाककृती आणि प्रादेशिक भेदांमध्ये फरक असूनही, सर्व भारतीयांना भारत मातेची मुले असण्याची एकता आहे, जी आपल्याला एकत्र बांधते. इतिहासाचा संदर्भ देत ते म्हणाले, “राज्यव्यवस्था बदलली, पराधीनता आणि स्वातंत्र्याचे टप्पे आले, पण भारतीय राष्ट्रीय भावना अबाधित राहिली. सत्ता स्थापन होण्यापूर्वीच राष्ट्र अस्तित्वात होते.” महात्मा गांधींचा उल्लेख करून ते म्हणाले की, ब्रिटिश राजवटीने भारतीय विविधतेला फाळणीचे स्वरूप दिले, तर भारत हा मुळात एकात्म संस्कृतीचा देश आहे.
युवा साहित्यिकांना संबोधित करताना भागवत म्हणाले, ‘राष्ट्र’चे ‘राष्ट्र’ असे भाषांतर केल्याने संकल्पनेचा अर्थ बदलतो. मी राष्ट्रवादी नाही, मी राष्ट्रीय आहे. चुकीचे शब्द वापरल्याने समाजात गोंधळ निर्माण होतो आणि संस्कृतीवर परिणाम होतो. त्यांनी लेखन समाजाला मूलभूत तत्त्वांचा अभ्यास करून अनुभवावर आधारित लेखन करण्याचे आवाहन केले.
बंधुभाव असल्याशिवाय स्वातंत्र्य आणि समता एकत्र येऊ शकत नाही, असे ते म्हणाले. जेव्हा लोक एकत्र असतात तेव्हा स्वातंत्र्य नसते, जेव्हा लोक मुक्त असतात तेव्हा समानता नसते. त्यामुळे भारतीय संकल्पनेत स्वातंत्र्य आणि समतेसोबत बंधुभावही आहे.